مکاتب شطرنج

تعریف:  سبک و شیوه بازی گروهی از بازیکنان که در استراتژی و پیشبرد بازی روش مشابهی داشته اند.

تا قرن ۱۹ مکتب مدونی در دنیا نداشته ایم هرچند برخی مکاتب محلی نظیر مکتب مودنا، مکتب انگلستان و... وجود داشته اند ، ولی از آنها نمی توان به عنوان مکاتب کامل یاد کرد. در زیر به مکاتب پنجگانه شطرنج اشاره ای می نماییم.

1-مکتب رمانتیک 

• اهمیت زیادی به گسترش سریع داده می شد. در این سبک در اولین فرصت به حریف حمله می شد و با دادن قربانی های سنگین، قبل از اینکه حریف فرصت قلعه گرفتن داشته باشد به حمله ماتی اقدام می شد.
• در این مکتب از مرحله گشایش خبری نبود و بازی نه با تدارک حمله بلکه با حمله ی مستقیم به شاه حریف آغاز می شد. روشن بود که این سبک بازی شروع بازی هایی نظیر گامبی شاه، ایتالیایی و گامبی اوانس را ایجاد می کرد. به علت اینکه هنر دفاع هنوز به وجود نیامده بود، این سبک پیروزی های درخشانی را باعث شد و پیروانش را بلند آوازه کرد.
• این مکتب براساس هنر و خلق زیبایی بنا گذاشته شده است. اکثر بازی ها شجاعانه و متهورانه و با قربانی های شاخص همراه است. بازی های قرن ۱۹ عموماً از این مکتب الهام گرفته اند که در آنها از گامبی ها زیاد استفاده می شد .
• اکثر بازی های قرن نوزدهم بازی های یک طرفه است یعنی، یکی از طرفین کاملاً قدرتمند و آن دیگری ضعیف تر بوده است .
• شطرنج رمانتیک ایجاد انگیزه می کند و زیباست.
• شعار آندرسن : در صورت امکان حمله در غیر این صورت باز هم حمله و قربانی
• مورفی یکی دیگر از پیروان این مکتب توانست آندرسن را شکست دهد. بازی های زیر بین آندرسن - کیزیرتسکی و مورفی – ناشناس در گامبی اوانس، نمونه هایی از بازی رمانتیک می باشند.

بازیکنان مطرح مکتب رمانتیک : استانتون، آندرسن، مورفی، برد، هورویتز، پتروف، پائولسن

  شطرنج، آوردگاه ذهن هاست.

(4) Anderssen,Adolf - Dufresne,Jean [C52]

Berlin 'Evergreen' Berlin, 1852             بازی همیشه سبز                 

 1.e4 e5 2.Nf3 Nc6 3.Bc4 Bc5 4.b4 Bxb4 5.c3 Ba5 6.d4 exd4 7.0–0 d3 8.Qb3 Qf6 9.e5 Qg6 10.Re1 Nge7 11.Ba3 b5 12.Qxb5 Rb8 13.Qa4 Bb6 14.Nbd2 Bb7 15.Ne4 Qf5 16.Bxd3 Qh5 17.Nf6+ gxf6 18.exf6 Rg8 19.Rad1 Qxf3 20.Rxe7+ Nxe7 21.Qxd7+ Kxd7 22.Bf5+ Ke8 23.Bd7+ Kf8 24.Bxe7#

1–0

  شطرنج فوق العاده و به شدت بازی فیلسوفانه ای است. پاول مورفی

 (5) Morphy,Paul - Duke of Brunswick,Count [C41]

Opera Hous: Morphy-Duke of Brunswick Paris, 02.11.1858

 1.e4 e5 2.Nf3 d6 3.d4 Bg4 4.dxe5 Bxf3 5.Qxf3 dxe5 6.Bc4 Nf6 7.Qb3 Qe7 8.Nc3 c6 9.Bg5 b5 10.Nxb5 cxb5 11.Bxb5+ Nbd7 12.0–0–0 Rd8 13.Rxd7 Rxd7 14.Rd1 Qe6 15.Bxd7+ Nxd7 16.Qb8+ Nxb8 17.Rd8#    1–0

2-مکتب مدرن )کلاسیک)

  ویلهلم اشتاینیتز ،نخستین قهرمان رسمی جهان، سبکی را بنا نهاد که مفسران از آن با نام مدرن یا کلاسیک یاد می کنند. بازی های کلاسیک، بازیهایی قدیمی و دارای موضوع هستند.

ویژگی های مکتب مدرن : 

در شطرنج مدرن، بازی به سه مرحله شروع، وسط و آخربازی تقسیم بندی می شود که هر مرحله دارای اصول، قواعد و رویکرد خاص خود است.

اصول مراحل شروع بازی : 

۱-اشغال مرکز 

۲-گسترش سریع 

۳-امنیت شاه

۴-هماهنگی مهره ها

به طوری که می بینیم مرحله شروع بازی مرحله تدارک حمله و گسترش بود نه حمله به حریف .

طبق این شیوه از بازی، شروع بازی های بسته نظیر پیاده وزیر متداول شد که قبلاً به آنها توجه نشده بود.

از دیگر ابداعات اشتاینیتز تدوین اصول بازی دفاعی شطرنج بود. در دفاع باید از حداقل نیرو و زمان (تمپو) بهره گرفت و تا آنجا که ممکن است باید نیروی کمتری را درگیر دفاع کرد.

یکی دیگر از اصول دفاعی اشتاینیتز بر مبنای این اصل استوار است که پیاده های قلعه (پیاده هایی که شاه پشت آنها پناه گرفته است) نباید رانده شود، چرا که پیشروی آنها به ایجاد شکاف و باز شدن ستون روی قلعه کمک می کند، اما پیشروی پیاده های جناح دیگر مانعی ندارد بلکه توصیه هم می شود.

اشتاینیتز برای نخستین بار اصول بازی پوزیسیونی را مطرح کرد که زیر بنای مکتب مدرن است. او معتقد بود حق حمله به کسی تعلق دارد که برتری داشته باشد و برتری را به دو دسته : بلند مدت (ایستا) و کوتاه مدت (دینامیک) تقسیم کرد. به عقیده او برتری ماتریال، برتری دو فیل، تسلط بر ستون های باز، برتری پوزیسیونی ((پیاده های دوپشته(دوبل)، پیاده های ایزوله (منفرد) و تعداد جزایر پیاده ای و...)) برتری های بلند مدت هستند و برتری های کوتاه مدت عبارت بودند از : برتری گسترشی ،برتری در فضا و برتری در هماهنگی مهره ها که خصلت موقتی دارند. اشتاینیتز معتقد بود باید برای تبدیل برتری های کوتاه مدت به برتری های بلند مدت تلاش نمود.

یکی دیگر از خصوصیت های مکتب مدرن، مهم بودن اکثریت پیاده ای در جناح وزیر بود. با این حساب اگر کلیه سوارها تعویض می شد، کسی که اکثریت پیاده ای در جناح وزیر داشت می توانست با آزاد کردن یک پیاده، شاه حریف را متوجه آن جناح نموده و با استفاده از غیبت شاه از مرکز، با شاه خود نفوذ کرده و برتری قطعی بگیرد.

اشتاینیتز در سال ۱۸۸۶ با غلبه بر یوهان زوکرتورت لهستانی به عنوان نخستین قهرمان رسمی شطرنج جهان شناخته شد و این عنوان را تا سال ۱۸۹۴ (شکست در برابر امانوئل لاسکر آلمانی) حفظ نمود.

ده فرمان اشتاینیتز: 

1- تسخیر و کنترل مرکز و بعد از کنترل مرکز حمله کنید.

2- رخ ها را مرتبط و آنها را در ستون های باز قرار دهید.

3- سوارها در گوشه و حاشیه صفحه از تحرک کافی برخوردار نیستند.

4- شاه را در معرض خطر قرار ندهید (در اولین فرصت قلعه بروید و رخ ها را به بازی بیاورید) و از قلعه رفتن حریف جلوگیری کنید. (بازی اشتاینیتز – باردلبن ۱۸۹۵)

5- اسب ها را پیش از فیل ها گسترش دهید.

6-در شروع بازی یک مهره را دو بار حرکت ندهید چون زمان (Tempo) از دست می دهید.

۷- همیشه مهره ها را طوری گسترش دهید که بیشترین فضا و تحرک را داشته باشند.

8- در شروع بازی از حرکات زائد پیاده ای خودداری کنید.

9- از کیش های بی مورد پرهیز کنید؛ کیش باید هدفدار و موثر باشد.

10- همیشه فکر کنید در جواب هر حرکت شما، حریف بهترین جواب را پیدا می کند.

اساتید این سبک : اشتاینیتز، تاراش

اشتاینیتز

3-مکتب هایپر مدرن 

ویژگیهای مکتب هایپرمدرن : در این شیوه به مقوله اشغال مرکز بسط داده شده و چنین عنوان شد که اشغال مرکز ضروری نیست بلکه می توان مرکز پیاده ای را به حریف واگذار کرد. اما باید مرتب به این مرکز پیاده حمله کرد و باعث تعویض یا رانده شدن آنها شد و نهایتا از ضعفهای به وجود آمده برای استقرار سوارها استفاده کرد. این سبک باعث به وجود آمدن تعداد زیادی از شروع بازیهای جدید و بازنگری در شروع بازی های قدیمی شد. شروع بازی های رتی، انواع هندی و نیمزوویچ و آلخین از آن جمله اند. این شروع بازی ها، وسط بازی متفاوتی را موجب می شد.

هایپر مدرنیسم مکتبی است که به کنترل مرکز صفحه توسط سوارها از دور اعتقاد دارد و نه اشغال آن توسط پیاده ها. بر این اساس آنها حریف را دعوت به تصرف مرکز توسط پیاده ها نموده و سپس آنها را مورد حمله قرار می دهند.

شروع بازی های مکتب هایپرمدرن شامل شروع های رتی، لارسن و کاتالان و دفاع های هندی شاه، هندی وزیر، نیمزو هندی، گرونفلد، بوگو هندی، هندی قدیم، مدرن، پیرک است.

بنیانگذاران و مروجین این مکتب عبارت بودند از: رتی، تارتاکور، بوگولیوبوف و نیمزوویچ و آلخین

آلخین

 4-مکتب دینامیک (پویایی سوارها)

نام شطرنج دینامیک با نام دکتر الکساندر آلخین عجین شده است اگر چه عناصر بازی دینامیک را می توان در تعالیم  مورفی، لاسکر و دیگران سراغ گرفت.

ویژگیهای شطرنج دینامیک : در شطرنج دینامیک به اصل هماهنگی مهره ها بیش از هر اصل دیگر اهمیت داده می شود. در این شیوه، از تعویض برتری ها ابایی نیست. دادن برتری برای گرفتن نوع عملی و قابل استفاده برتری دیگر معمول است. از شروع بازیهای متقارن که خصلت تساوی دارند اجتناب می شود. به پیچیدگی میدان داده می شود که در آن دید ترکیبی و قدرت محاسبه واریانتها حرف اول را می زند. در بازی دینامیک با مهره سفید برای گرفتن ابتکار عمل بلند مدت و با مهره سیاه برای داشتن بازی متقابل تلاش می شود.

5-مکتب شوروی

ویژگی های مکتب شطرنج شوروی : در این مکتب به شطرنج به دیده یک علم که تحقیق عینی را می طلبد، نگریسته می شود .شروع بازی ها به طور عملی دسته بندی شده ومورد تحقیق قرار می گیرند.

در مکتب شطرنج شوروی به قدرت بدنی اهمیت زیادی داده می شود. بازیکن باید در کنار مطالعه شطرنج حتما به پرورش جسمانی بپردازد. از نظر این مکتب شطرنج در درجه اول، یک ورزش است.

باتوینیک را می توان پایه گذار این مکتب نامید.