تاریخچه شطرنج

شطرنج یکی از کهن ترین بازیهایی است که امروزه نیز در میان مردم جهان رواج دارد؛ به طوری که قدمت این بازی را بیش از ۱۵۰۰ سال رقم زده اند خاستگاه شطرنج به طور دقیق مشخص نیست. بر اساس اسنادی شطرنج اختراع ایرانیان است. و باور عموم مردم این است که شطرنج از هند به ایران آورده شده، از ایران به عربها و جهان اسلام گسترش یافته، و سرانجام به اروپا رفته است. در اروپای قرن پانزدهم، شطرنج به شیوه امروزین آن درآمد؛ و در نیمه دوم قرن نوزدهم، مسابقات جهانی شطرنج آغاز گردید. در قرن بیستم، فدراسیون جهانی شطرنج (FIDE) تأسیس شد.

شطرنج در شکل نخستین خود چاتورانگاchaturanga  نام داشت؛ که به معنی چهار بخش (نظامی) : پیاده نظام، سواره نظام، فیل سوار و ارابه ران است؛ که در شکل نوین به پیاده، وزیر، رخ و اسب تکامل یافت.

شطرنج در دوره ساسانی در حدود سال ۶۰۰ میلادی به چترنگ تغییر کرد و پس از حمله عربها از آن جا که دو حرف «چ» و «گ» در زبان عرب وجود نداشت، به شطرنج دگرگون شد. قوانین شطرنج در ایران گسترش یافت و بازیکنان زمانی که به شاه طرف روبرو حمله میکردند، واژه شاه را میگفتند و وقتی شاه توانایی گریز نداشت واژه شاه مات به معنی شاه بی دفاع استفاده میشد و این واژه به دیگر سرزمینها نیز راه یافت.

در حدود سال ۱۰۰۰ میلادی، شطرنج به اروپا و روسیه رسید و به زودی در ژاپن و چین گسترش یافت. در حدود سال ۱۲۰۰ میلادی، شطرنج به اروپای جنوبی رسید و در اواخر سده ی پانزدهم تغییراتی در این بازی پدید آمد. مهره ی «فِرز» که در زبان پارسی به معنای مشاور مرد شاه (وزیر) است.

هر بیدقی(پیاده) که براندی به دفع آن بکوشیدمی و هر شاهی که بخواندی به فرزین(وزیر) بپوشیدمی. ( گلستان سعدی )

 اما هنگامی که شطرنج وارد اروپا شد، اروپاییان آن را به «ملکه»(Queen)  تغییر دادند. در آن زمان، وزیر ضعیفترین مهره ی بازی بود و فیل نیز از مهره های ضعیف بود و این باعث میشد که سرعت بازی بسیار کندتر از سرعت امروزی بازی باشد .این قانون که پیاده در نخستین حرکت خود میتواند دو خانه به جلو حرکت کند نیز در اروپا ایجاد شد.

یکی از قدیمی ترین بازیهای شطرنج در سال 1475 در والنسیا اسپانیا به ثبت رسیده است.

اساتید مطرح قبل از سال 1800 میلادی عبارتند از :

لوسنا، لوپز، پولریو، گرکو، فیلیدور 

در بین این اساتید گرکو بازیهای درخشانی را از خود ثبت نموده است.

در سده هجدهم، فرانسه قدرت شطرنج جهان را به دست گرفت. در آن زمان ،" فیلیدور" بهترین بازیکن شطرنج جهان اهل فرانسه بود. فیلیدور یک هنرمند برجسته ی موسیقی بود وی در هجده سالگی به شطرنج روی آورد. او نوشته های مهمی درباره ی قدرت پیاده و ارزش مهره ها دارد. فیلیدور پیاده ها را روح شطرنج نامید. زیرا این پیاده ها هستند که ساختارهای کلّی در بازی را مشخص می کنند .

نخستین مسابقات بین المللی شطرنج توسط هوارد استانتون که خود یک بازیکن شطرنج انگلیسی بود، در سال ۱۸۵۱ برگزار شد. آدولف آندرسن قهرمانِ اینِ مسابقات شد و در سال ۱۸۵۸، این افتخار را دِر بازی با پل مورفی از دست داد. او همچنین در بازی جاویدان مقابل لیونل کیزریتسکی و در بازی همیشه سبز مقابل جین دافرِسنه شاهکارهایی از خود به جای نهاد.

پل مورفی آمریکایی، نابغه ای در شطرنج و قویترین بازیکن شطرنج وقت خود بود. مورفی با دیدن بازیهای انجام شده در خانواده اش شطرنج را آموخت. و به عنوان اولین قهرمان غیر رسمی جهان شناخته میشود.